پایانَخل یا سیکاس یکی از ۹۵ گونه گیاهان خانواده پایانخلیان است. این گیاه یک گیاه آپارتمانی مربوط به مناطق گرم و مرطوب است، اولین بار در چین و ژاپن پیدا شده‌است و برگهایش کشیده و شبیه به نخل هستند.درادامه مطلب زیر با نحوه پرورش سیکاس آشنا خواهیم شد.
قوه نامیه:
یکی از مهمترین نکات در مورد بذر سیکاس مبحث قوه‌نامیه (درصد بذرهایی که به گیاه تبدیل میشوند) است. تجربیات ما در سالهای گذشته و گزارشاتی که از تولیدکنندگان محترم در شهرهای مختلف میگیریم (که بذرهایشان را از ما تهیه کرده‌اند) نشان میدهد که حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد بذور سیکاس جوانه‌زنی میکنند.
برای تست بذرهای تازه حاصل، میتوان آنها را در سطل آب انداخت- بذوری که جنین ندارند مقداری هوا داخلشان وجود دارد و روی آب خواهند آمد و بذور سالم به زیر آب خواهندرفت. این آزمایش فقط وقتی جواب میدهد که بذر تازه جمع‌آوری شده باشد و رطوبت و وزن خود را از دست نداده باشد. چرا که بعد از چند ماه اغلب بذور روی آب خواهند آمد.
از طرف دیگر میتوان چند بذر را برش داد و جنین آنها را بررسی کرد.
زمان جوانه زنی:
مدت زمان جوانه زنی در بذور خیلی متفاوت است. خاصیت و ژنتیک بذر سیکاس دارای مشخصات خاصی است. مهمترین نکته پوسته بسیار کلفت آن است که برای حفاظت از بذر طراحی شده و تا این پوسته کنار نرود آب به داخل بذر نفوذ نکرده و بذر توانایی جوانه‌زنی پیدا نمیکند. از طرف دیگر هنگام رسید‌ه‌شدن و برداشت بذرها، جنین آن نابالغ است و قرار است دوران بلوغ و رشد خود را در ماههای آتی پس از جدا شدن از بوته مادری طی بکند.
این دو مورد باعث میشود جوانه‌زنی بذرهای سالم و خوب بین ۴ تا ۱۲ ماه طول بکشد. ولی مشاهده شده که در شرایط استثنایی یک بذر سیکاس کاشته شده بعد از ۵ سال جوانه‌زنی بکند. لذا برای دور انداختن بذرهای جوانه نزده عجله نکنید!
آماده سازی و کاشت بذور
۱- پوسته نارنجی بذر باید کنده شود. و سعی شود از آن پوسته چیزی باقی نماند. (چون ممکن است در اثر کپک زدن منجر به فعالیتهای قارچی و عوامل بیماریزای دیگر بشود) – برای محکم کاری میتوان بذرهای پوست گرفته شده را در الکل ۸۰درصد برای مدت ده دقیقه خیس داد و باقیمانده پوستهای آنها را هم با وسیله‌ای مانند مسواک از آن جدا کرد. محکم کاری بیشتر خیس دادن بذرهای پوست کنده در محلول قارچ کش است. (مثلا محلول یک تا دو در هزار بنومیل یا کاپتان به مدت نیم ساعت تا یک ساعت)
۲- محیط مرطوب و دمای لازم برای بذر تهیه شود. این محیط عبارت است از بستر کاشت و شرایط گلخانه‌ای. (یا در خانه کنار پنجره با دمای مطلوب) برای بستر کشت میتوان از ماسه نرم مرطوب، کوکوپیت به تنهایی یا مخلوط با پرلیت [چون بذر تغذیه چندانی از بستر در این چند ماه نخواهد داشت نیازی به پیت ماس نیست ولی بعد از جوانه زنی گیاه را میتوان به بستر با غنای بیشتری انتقال داد]، پرلیت به تنهایی و ورمیکولیت معدنی یا سایر بسترهای دردسترس شما استفاده کرد. این بستر باید خوب مرطوب بماند. اکسیژن کافی را بدلیل داشتن تخلخل خوب حفظ کند و بعد از جوانه‌زنی گیاه با کمترین صدمه بتوان ریشه‌ها را از آن بیرون آورد. برای نمونه عرض میکنم که مثلا خاک رس برای کاشتن بذرها خوب نیست. چون خیلی سنگین است و اکسیژن کافی ندارد. پس از خشک شدن سله میبندد و ممکن است موجب پاره شدن ریشه‌چه‌ها بشود و …
دمای لازم برای جوانه‌زنی در منابع مختلف فرق میکند ولی بین حداقل ۱۵ تا ۳۰ درجه برای جوانه‌زنی مطلوب – برای رسیدن به بیشترین جوانه‌زنی در کمترین زمان – لازم خواهد بود. دمای ۲۸ درجه و فراهم بودن سایر شرایط مطلوب در مورد جنینهای بالغ موجب جوانه‌زنی بین ۲ تا ۶ هفته میشود. (در واقع سن بذر وقتی به دست شما میرسد تعیین میکند که چه شرایطی باید لحاظ کنید. برای مثال وقتی دی ماه بذر تازه برداشت شده باشد. نیاز به دمای کم مشابه دمای زمستان در مازندران وجود دارد. ولی اگر بذر تیرماه به دست شما رسیده است و ۷ ماه از برداشت آن گذشته است. آنگاه بذر شما به دمای بیشتر برای جوانه زنی نیاز دارد. اجازه فرمایید انتخاب دمای مناسب برای رشد را به عهده خود شما بگذاریم و تصمیم نهایی را با تجربیات خود و محل زندگی و کاشت خودتان بگیرید)
بذرها را میتوان در بستر دفن کرد (در عمق کم) حداکثر عمق نباید از یکی دو سانتی‌متر بیشتر باشد. یا آنها را تا نیمه روبه شکم در بستر فشار داد. یعنی روی بذرها را نپوشانید ولی خوب هم با بستر در ارتباط باشد. (روش دوم بیشتر توصیه میشود)
چند ماه اولیه پس از کاشت (در واقع گذاشتن بذرها روی بستر) صرف توسعه و رشد جنین درون بذر خواهد شد. نشانه رشد کافی جنین، تیره رنگ شدن پوسته است که روی پوسته بذر مشاهده خواهدشد. در واقع پوسیدگی پوسته کلفت بذر – پس از آن چند هفته زمان لازم است که جنین جوانه زنی بکند. همچنین در این زمان مغز بذر باد میکند (در اثر جذب آب و بزرگتر شدن جنین) و سعی میکند از پوسته بیرون بیاید.
همچنین میتوان پوسته کلفت بذر را هنگام کاشت شکاف داد یا سنباده زد. که در محل سنباده زدن معمولا شکم بذر است (نه ته و نه نوک آن. چراکه جنین در ته بذر است) روشهای دیگری نیز در کتابها برای نازک کردن پوسته آمده است. مانند چند ثانیه تا چند دقیقه قرار دادن بذرها در محلول اسید سولفوریک و امثالهم که ممکن است در مقیاسهای کاشت ما مورد نیاز نباشد.
۳- آبیاری . هنگام خشک شدن بستر مجدد آبیاری باید انجام شود تا محیط همیشه مرطوب باشد.
