آشنایی با خواص جگر گوسفند

جـِـگَر یا کَبـِد بزرگترین غده بدن است^[۲] که در فعالیت‌های سوخت‌وساز بدن مانند گوارش نقش دارد.تمام خون دستگاه گوارش توسط سیاهرگی به نام ورید پورت جمع‌آوری شده و وارد کبد می‌شود و تمام مواد جذب شده از لوله گوارشی از کبد عبور می‌کنند.درادامه مطلب زیر با خواتص جگر بیشتر آشنا شوید.

جگر سياه از منابع بسيار غني ويتامين A نيز هست. ويتامين A از گروه ويتامين هاي محلول در چربي است که در رشد، سلامت پوست، بينايي و بالا رفتن مقاومت بدن در برابر عفونت ها نقش بسزايي دارد.

جگر سياه يکي از مواد غذايي است که از لحاظ مقدار ويتامين A تقريبا ماده غذايي شبيه به آن وجود ندارد. در افرادي که دچار کمبود اين ويتامين هستند، مصرف کمي جگر يا عصاره آن مي تواند به خوبي مشکل آنان را بر طرف سازد. ويتامين A موجود در جگر موجب حفظ سلامتي مخاط دستگاه تنفسي فوقاني و گوش داخلي نيز مي شود.

جگر، شير، تخم مرغ و ماهي هاي چرب حاوي ويتامين A مي باشند و پيش ساز آن هم در سبزيجاتي مانند هويج و اسفناج يافت مي شود. حلزون گوش به طور معمول داراي مقدار زيادي ويتامين A است که براي انجام فعاليت خود به آن نياز دارد. کمبود ويتامين A ممکن است با اختلالات گوش داخلي ارتباط داشته باشد. اسم قديمي ويتامين A، ويتامين ضد عفونت بوده است، زيرا اگر ويتامين A بدن تامين باشد فرد کمتر دچار عفونت و به ويژه عفونت هاي تنفسي مي شود.

يک وعده جگر گاو به وزن حدود ۱۲۰ گرم، بيش از ۱۰ برابر RDA (مقدار خوراکي توصيه شده روزانه) ويتامين A و ۲۵ تا ۵۰ برابر اين مقدار ويتامين B12 (بسته به شيوه آماده سازي آن)، ۱۰۰ درصد يا بيشتر از مقادير مجاز توصيه شده فولات و نياسين و افزون بر مقادير ياد شده آهن و روي به دست مي دهد.

وقتي فردي بيش از حد نياز جگر مي خورد، مازاد آن در بدنش انباشته مي شود و به مرور زمان افزايش تدريجي ويتامين A به آسيب ديدگي کبد، خستگي و ناراحتي هاي ديگر مي انجامد. به عنوان مثال، پژوهش هاي به عمل آمده نمايانگر آن هستند که مصرف ۵ تا ۱۰ برابر مقدار مجاز خوراکي توصيه شده (RDA) ويتامين A پيش و طي دوران اوليه بارداري قادر است خطر نقايص مادرزادي را افزايش دهد، بنابراين لازم به ذکر است که در دوران بارداري در مورد مصرف جگر (و همين طور آب هويج) که داراي مقدار زيادي ويتامين A هستند، حتما با متخصص تغذيه مشورت کنيد، زيرا دريافت اضافي ويتامين A (بيش از ۱۰۰۰ واحد بين المللي در روز) ممکن است با ناهنجاري هاي جنيني در ارتباط باشد.

۲۰۰ کالري موجود در يک وعده جگر به وزن حدود ۱۲۰ گرم، کمتر از اکثر قطعات ديگر گوشت گاو است، ولي زيان بارترين ويژگي جگر، فراواني ميزان کلسترول آن مي باشد، به طوري که هر وعده جگر پخته گاو به وزن ياد شده، ۴۰۰ ميلي گرم و همين مقدار جگر سرخ کرده ۵۰۰ ميلي گرم کلسترول دارد.

انجمن قلب آمريکا توصيه مي کند کلسترول غذايي نبايد به طور متوسط از روزانه ۳۰۰ ميلي گرم تجاوز کند. در عين حال بايد دانست که مصرف تصادفي يک وعده جگر همراه با غذاي کم چرب و کم کلسترول احتمالا زيان بخش نيست، مگر اين که شخص دچار بيماري قلبي بوده و يا کلسترول خونش خارج از اندازه باشد که در اين صورت چه بسا چشم پوشي از مصرف جگر، عاقلانه تر است. گفتني است مصرف زياد جگر در پاره اي افراد باعث بروز مسموميت ناشي از ويتامين A مي گردد.

جگر منبع قابل توجهي از پروتئين (۲۰ تا ۲۲ درصد)، آهن، روي، مس، منگنز، سلنيوم، فسفر، ويتامين هاي گروه ب (B6 ، pp, B2, B1 و B12) و ويتامين هاي  D,C,Aو E است.

پروتئين جگر بيشتر، ولي چربي آن پايين تر از گوشت قرمز است.

جگر ۳ برابر گوشت قرمز آهن دارد.

کلسترول آن بيشتر از گوشت قرمز است.

جگر بره داراي ارزش تغذيه اي معادل جگر گاو(غني ترين جگر) است.

امعاء و احشاء ديگر مانند پاچه، کله، سيرابي و مغز از نظر بافت عضلاني فقير، اما غني از نظر نوکلئو پروتئين ها هستند و قابل مقايسه با ارزش تغذيه اي جگر نمي باشند.

ويتامين B12 موجود در جگر براي رشد طبيعي، نگهداري و سلامت بافت هاي عصبي و براي عمل طبيعي تشکيل خون لازم  است. اين ويتامين همچنين بر ژن ها و ساختن سلول ها اثر مي گذارد.

در مغز استخوان نياز به حضور ويتامين B12 مي باشد(جهت ساخته شدن دستور ژنتيکي سلول يعني DNA)، در کمبود B12، سلول همچنان بزرگ مي شود(پروتئين ها ساخته مي شوند)، ولي قادر به تقسيم نمي باشند، لذا سبب افزايش اندازه سلول شده و سلول هاي بزرگ از جمله گلبول هاي قرمز درشت تشکيل مي شوند. اين حالت مشخص کننده بيماران مبتلا به کم خوني وخيم (که در ابتدا به آن اشاره شد) مي باشد. نقش ويتامين B12 در ساختن DNA در تمام سلول هاي بدن اهميت دارد، ولي از همه بيشتر در گلبول هاي قرمز که با سرعتي معادل ۲۰۰ ميليون در دقيقه توليد مي شوند، اثر دارد.

چون گياهان قادر به سنتز اين ويتامين نيستند، بنابراين فقط در منابع حيواني يافت مي شود. در انسان، ميکروارگانيسم هاي(موجودات ذره بيني) موجود در دستگاه گوارش قادر به ساخت B12 هستند، ولي محل ساختن، بيشتر روده بزرگ است، لذا غير قابل جذب مي باشد.

بهترين منبع ويتامين B12 غذاهاي حيواني، جگر، قلوه، شير و گوشت است. با محدود کردن فرآيند و حرارت دادن مواد غذايي حيواني، مي توان اين ويتامين را حفظ نمود.

بزرگسالان حتي اگر کاملاً از خوردن غذاهاي حيواني امتناع کنند، تا ۲۰ الي ۳۰ سال ذخيره B12 خواهند داشت، اما اين حالت در کودکان صدق نمي کند. کودکان به دليل اين که زمان کافي براي کامل کردن ذخيره ندارند، بيشتر در خطر کمبود قرار دارند.

کمبود اين ويتامين موجب کم خوني کشنده مي شود که به شکل کم خوني ماکروسيتيک (بزرگ شدن بيش از حد گلبول هاي قرمز)، ضايعات ستون مهره ها و اختلالات عصبي و گوارشي پديدار مي گردد. کمبود B12 در انسان (به استثناي گياهخواران) ناشي از فقر غذايي نيست، بلکه اغلب به علت عوامل گوناگون  ديگر از قبيل فقدان فاکتور داخلي به واسطه برداشت معده و يا در اثر نقص ژنتيکي، آلودگي انگلي با کرم پهن ماهي  و… رخ مي دهد، زيرا در شرايط طبيعي اين ويتامين به مقدار کافي در منابع غذايي حيواني خصوصا جگر وجود دارد.

تنها منبع غذايي حيواني که حاوي ويتامين C مي باشد، جگر است. کمبود ويتامين C باعث مي شود زخم ها ديرتر بهبود پيدا کنند، خون ريزي لثه ها اتفاق بيفتد و خون ريزي هاي زيرپوستي، خستگي، ضعف و بي حالي به وجود آيد. ويتامين C باعث جذب کامل آهن مي شود.

ويتامين E يک ويتامين محلول در چربي است که به طور طبيعي در روغن هاي گياهي، برگ هاي تيره سبزي ها، جگر، تخم مرغ و انواع آجيل و دانه هاي خوراکي ديده مي شود. مي توان با اضافه کردن اين مواد به برنامه غذايي روزانه از فوايد ويتامين E نيز بهره مند شد. از اين ويتامين به عنوان يک ماده مغذي حياتي ياد شده که قوي ترين اثر آن جلوگيري از گسترش بيماري قلبي است. ويتامين E تأثيرات مثبت ديگري نيز دارد و هم به صورت خوراکي و هم به صورت موضعي قابل مصرف است. ويتامين E نه تنها موجب تقويت رشد مو مي شود، بلکه مي توان از آن براي جلوگيري از ريزش مو استفاده کرد.

منابع غني ويتامين D زرده تخم مرغ، جگر و روغن کبد ماهي است. دريافت ويتامين D در زمان سالمندي که ظرفيت ساختن ويتامين D بدن و توانايي کليه براي تبديل اين ويتامين به شکل فعال آن کاهش مي يابد، بسيار حياتي است.

جگر گوسفند يکي از غني ترين منابع مِس مي باشد که ۲ برابر جگر گاو و ۱۰ برابر جگر ساير حيوانات داراي مِس مي باشد.

ضمناً جگر محل جداسازي و نگهداري مواد سمي بدن موجودات است، لذا با خوردن جگر اين مواد در بدن مصرف کننده افزايش مي يابد. خوردن جگر به مقدار کم به بدن فرصت مي دهد اين سموم  را از خود دفع کند، ولي با مصرف زياد جگر، احتمال مسموميت بالا مي رود.

نگهداري و آماده سازي

در موقع خريد امعا و احشا بايد بهداشت و سلامت آن ها در نظر گرفته شود و هنگام آماده کردن آن ها نيز از روش هاي پختي استفاده کنيد که طي آن اين مواد غذايي به خوبي و به طور کامل پخته شوند، زيرا پخت به صورت کبابي و يا سرخ شده و ناقص آن ها مي تواند باعث انتقال عوامل بيماري زا و ورود انواع ميکروب ها به بدن شود.

مقايسه ترکيب جگر گوسفند و گوساله در هر واحد: